AYVALIK – LESBOS

De villa waar ik mijn residency heb doorgebracht was als een filmset. Gelegen aan zee, dreigende luchten, gietijzeren luiken, houten vloeren en muren… Ik had een groep schrijvers, kunstenaars, muzikanten verwacht, maar ik bleek de enige gast. Het huis voor mij alleen. Zo goed als. Overdag was ik samen met Metin, huismeester, butler en loodgieter in één. Gelijk de eerste nacht stak een storm op. Het huis kraakte, schaduwen verschenen achter de gordijnen, getik tegen het raam… Trek het blik thrillerclichés maar open. Natuurlijk het waren de aardse elementen, zwiepende takken, wind die door de kieren floot, maar echt gerust ging ik niet slapen. In een huis als dit zouden de geesten van ongetwijfeld mondaine voorgangers zich ‘s nachts wel eens van zich kunnen laten horen.

De eigenaresse van de villa, Feliz Ali, een 75-jarige Istanbulse muziekrecensente, belde de volgende ochtend om te vragen of ik niet te bang was geweest. En dat ze had moeten zeggen dat ik de enige gast zou zijn. De villa staat namelijk in Ayvalik, een St. Tropez-wannabe, en is in de zomer een bruisend muzikaal kunsthuis en in de winter een leegstaand geraamte. ‘Denk Wuthering Heights,’ zei mevrouw Ali.

Ik hou van verlaten plekken. Vaak hebben de mensen die er zijn wel tijd voor een praatje en je kunt de omgeving goed op je laten inwerken. Paar foto’s van Ayvalik (tekst gaat eronder door):

Ayvalik was eeuwenlang, vanwege de ligging in een beschermende baai, een bloeiende handelsstad, per boot een uur van het Griekse eiland Lesbos. In Ottomaanse tijden was de regio gemengd, Turken, Grieken, Armeniërs.

Nu niet meer. Na WOI kwamen de krijgsheren overeen dat de Griekse Turken in Griekenland hoorden en andersom. Door een bizarre politiek van nationalisme en identiteitsdenken werden 1,5 miljoen Grieken en 500.000 Turken gedwongen te emigreren. Meer info >>  http://en.wikipedia.org/wiki/Population_exchange_between_Greece_and_Turkey  

Grieken uit Ayvalik gingen naar Lesbos en vice verse. Sporen zijn nog zichtbaar. Verlaten woonhuizen, minaretten op kerken (zie fotos hieronder). Natuurlijk vallen die in het niet bij de onzichtbare gevolgen, de ontwortelde families, het geweld, de haat, de uitsluiting.

Anno nu spelen er andere zaken. Of toch niet? Identiteitspolitiek, macht, kapitalisme, not that much seems to have changed. De grenzen van de natiestaat zijn nu mogelijk meer rigide dan ooit te voren en religie is, veel sterker dan in het Ottomaanse rijk, een sterk gereedschap voor machthebbers.

Net als in Istanbul, hebben de mensen die ik tot nu toe heb gesproken – veelal liberale, seculiere Turken/Kemalisten, niet de meerderheid – vrees voor verdere islamisering door Erdogan en zijn partij. Scheiding tussen mannen en vrouwen, geen alcohol, allerlei nieuwe verboden en geboden. Dan is het gedaan met het St. Tropez gevoel in Ayvalik. ‘Erdogan wil van Turkije een Iran maken, als hij volgend jaar herkozen wordt, ga ik emigreren,’ aldus een jonge vrouw uit Ayvalik.

Een antiquair die ik bezocht had Bach opstaan. Hij wees naar zijn platenspeler en zei: ‘Onwaarschijnlijk mooi, hè? En zo oud al. Het is alsof Bach bedoeld was voor een andere planeet en per ongeluk op aarde terecht kwam. De klassieke radiozender is er niet meer. Mag zeker ook al niet van Erdogan. Ik draai nu mijn oude lp’s.’

Ik nam de boot naar Lesbos. En vond Ottomaanse sporen, een verlaten badhuis, een Orthodoxe kerk die de herinnering aan dappere priesters ten tijde van Ottomaans geweld herdenkt, maar ik zag vooral graffiti met steunbetuigingen aan de Turkse Taksim-beweging!

Grieken die zich verzetten tegen het centralistische neoliberale dictaat van de EU Troika zijn solidair met Turken die hun stem lieten horen op Taksim, ze voelen zich verbonden met Turken die in verweer zijn gekomen tegen Erdogan’s economische neoliberalisme, opgestuwd door een onderdrukkende islamistische politiek. (Protesten op het Taksimplein van Istanbul begonnen omdat de overheid de kas wilde spekken door de bomen van Gezipark te kappen om er een zoveelste winkelcentrum neer te zetten). Gedeelde afschuw over rijken die rijker worden over de rug van de meerderheid. Occupy heeft nog best lange armen dus.