ALS IK GELOVIG WAS, WAS IK EEN ICONODUUL
Wat me aan het bezoek aan Tessaloniki is bijgebleven:
– De sardonische Gargamel-lach van de taxichauffeur toen we bijna werden gemorzeld door een racende bus. Vet gas geven en lachen maar.
– En ik ben, nu ik er zo doorheen reis, getroffen door de verwevenheid tussen Griekenland en Turkije. Ondanks dat bijna alles dat in Griekenland herinnert aan de heerschappij van de Ottomanen is afgebroken. Begrijpelijk, want de relatie was nogal a-symmetrisch. Hoewel Tessaloniki tijdens de overheersing van de Ottomanen voor het grootste deel een kosmopolitische welvarende stad was, was het rijk gestoeld op militaire dominantie. Kerken werden ingenomen en omgebouwd tot moskees (nu weer kerk).
Achter de ruïnes, kerken en moskees een duizelingwekkende geschiedenis. Tessaloniki was een belangrijke stad in het Griekse, Byzantijnse (Romeins/oud-christelijke) en het Ottomaanse rijk. (Linken: http://nl.wikipedia.org/wiki/Oosters_Schisma, http://history-world.org/Byzatines.htm.)
Afijn, loop in Tessaloniki een kerk binnen en je staat in het oude Byzantium. Prachtige mozaïeken en overal grote ogen van heiligen die je uitnodigend aankijken. ‘Kijk naar mij en je komt bij god.’ Een glimmende aura van goud moet je naar boven tillen. De magie van de icoon.
En een nieuw woord geleerd: iconodulen. Beeldenvereerders.
Bijvoorbeeld Boy George 🙂 Popster geeft icoon terug
De visie van de iconodulen werd in de 8ste eeuw verwoord door theoloog Johannes van Damascus. Hij redeneerde: Als Jezus de zoon van God is, dan is het idee dat de essentie van God ook in zijn afbeelding zit een logische stap. Als God zelf mens is geworden, namelijk Jezus, waarom zou een beeltenis van God of Jezus dan ook niet een deel van het goddelijke in zich hebben?
Johannes was geïnspireerd door de Ideeënleer van Plato, uitgelegd aan de hand van een grot-analogie: De wereld die wij, aardlingen, ervaren is een projectie van de essentiële wereld (van de Ideeënwereld), zoals de schaduwen die je in het licht van het vuur geprojecteerd ziet als je in een grot staat.
Een icoon is volgens de iconodulen niet zomaar een afbeelding. Het heeft de essentie van de afgebeelde persoon, Jezus of een heilige ín zich.
‘Heiligschennis!’, aldus de iconoclasten. Zij volgden liever de letter van de bijbel, namelijk het tweede gebod: ‘Gij zult geen afbeelding maken van uw god, en vereer ze niet.’
Het concilie van Nicea II doet in de 8ste eeuw uitspraak: ‘Geen latreia, wel dulia.’ Geen aanbidding, maar wel verering. Het lijkt het poldermodel wel.
Later doet t Westen de discussie nog eens dunnetjes over (Beeldenstorm 1655). En het is nog altijd actueel (Taliban, opblazen Boeddha van Bamiyan).
Iconodulen moderne versie, enigszins doorgedraaid: Zijn fans gevaarlijk?
De beïnvloeding gaat ook andersom: Ataturk is geboren in Tessaloniki en Istanbul is ooit gestart als een Griekse kolonie. Grieks-Romeinse wortels alom. In de eerste plaats door het nalatenschap van de Romeinse heerser Constantijn de Grote: In 324 riep hij de stad uit tot hoofdstad van rijk. In 313 werd het christendom staatsgodsdienst. Daar hoort een gebouw bij, moet hij gedacht hebben. De Hagia Sophia.
Om de korte geschiedenisles af te ronden (sorry ik kan het niet laten): Na ruim duizend jaar viel het Oost-Romeinse, ofwel Byzantijnse, rijk in handen van de Turken. De sultans van het Ottomaanse rijk regeerden tot 1922.
Vanavond ga ik naar een soefi-voorstelling, bekend van de dansende derwisjen (ronddraaiende monniken), in een klooster in een van de buitenwijken van Istanbul. Prachtige muziek! Ik zie ernaar uit.
Cirkel rond: Soefi is een stroming in de islam, waarbij beoefenaars (zoals de iconodulen) door schoonheid, beroering van zintuigen, dichter bij het hogere proberen te komen.
Als ik gelovig was, was ik een soefi of iconoduul.
